ارزیابی چند عصاره گیر برای تعیین آهن قابل استفاده ذرت و سطح بحرانی آن در برخی خاک های آهکی استان آذربایجان شرقی

آهن مهمترین عنصر بین عناصر کم¬مصرف برای گیاهان به ویژه در خاک¬های آهکی است. کمبود آهن در بسیاری از خاک¬های کشور گزارش شده است. تخمین سطح بحرانی عناصر غذایی در خاک تا حد زیادی متکی بر آزمون خاک است. ذرت بعد از گندم و برنج سومین گیاه استراتژیک کشور بوده و مصارف بسیار زیادی در تغذیه انسان، طیور و دام دارد. برای انجام این پژوهش 21 نمونه مرکب خاک از استان آذربایجان شرقی طوری انتخاب شدند که از دامنه نسبتاً وسیع ویژگی¬های فیزیکی و شیمیایی خاک برخوردار باشد. در ابتدا با استفاده از عصاره¬گیرهای dtpa، ab-dtpa، ac-edta، اگزالات آمونیوم مرجع، اگزالات آمونیوم سریع و هیدروکسیل آمین هیدروکلراید، میزان آهن قابل جذب گیاه اندازه¬گیری شد. سپس در یک آزمایش گلخانه¬ای در خاک¬های مورد مطالعه با سه تکرار و دو سطح آهن (صفر و 10 میلی¬گرم بر کیلوگرم آهن از منبع fe-eddha) گیاه ذرت (zea mays l.) رقم سینگل کراس کشت شد. بعد از 60 روز شاخص¬های رشد (وزن تر و خشک ریشه و بخش هوایی، مقدار آهن، غلظت آهن فعال، شاخص کلروفیل و غیره) اندازه گیری شد. طبق نتایجdtpa و ab-dtpa بیشترین ضریب همبستگی را با شاخص¬های رشد گیاه ذرت و برخی ویژگی¬های فیزیکی و شیمیایی خاک ها داشتند. ab-dtpa به دلیل ضریب همبستگی بیش تر نسبت به dtpa و همچنین عصاره¬گیری همزمان چندین عنصر، به عنوان عصاره¬گیر برتر انتخاب شد. به طور میانگین ac-edta کمترین مقدار و اگزالات آمونیوم سریع، بیشترین مقدار آهن را از خاک عصاره¬گیری کردند. از طرف دیگر برای اندازه¬گیری غلظت آهن فعال ذرت هر دو روش ارتوفنانترولین 5/1 % و hcl یک نرمال مناسب تشخیص داده شدند. بین آهن فعال اندازه¬گیری شده توسط ارتوفنانترولین با آهن فعال اندازه¬گیری شده توسط hcl ضریب همبستگی خطی معنی¬دار مشاهده شد (**66/0 r =)، اما روش ارتوفنانترولین به دلیل همبستگی بیش تر با شاخص¬های رشد گیاه و آهن قابل جذب خاک عصاره¬گیری شده با روش های dtpa و ab-dtpa نسبت به روش hcl برتر شناخته شد. سطح بحرانی آهن قابل جذب اندازه¬گیری شده به روش dtpa برای دستیابی به 90 درصد عملکرد نسبی با استفاده از روش¬های ترتیب ستونی پاسخ گیاه، تصویری کیت-نلسون، آماری کیت-نلسون و میچرلیخ-بری به ترتیب 08/10، 5، 4/11 و 44/7 میلی¬گرم بر کیلوگرم و با روش ab-dtpa به ترتیب 19/6، 4/4، 8/9 و 53/4 میلی¬گرم بر کیلوگرم بود. همچنین سطح بحرانی برای دستیابی به 90 درصد غلظت نسبی آهن فعال در بخش هوایی با استفاده از روش تصویری کیت-نلسون به روش dtpa و ab-dtpa به ترتیب 8/6 و 8/4 میلی¬گرم بر کیلوگرم بود. میانگین ضرایب c1 و c2 معادله میچرلیخ-بری برای روش dtpa به طور میانگین به ترتیب 1344/0 و 0356/0 و برای روش ab-dtpa به ترتیب 2207/0 و 0556/0 کیلوگرم خاک بر میلی¬گرم آهن بود.